Być w codziennym kontakcie z nauczycielem, interesować się zachowaniem dziecka w przedszkolu i jego postępami. PREWENCYJNE POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLA I SZKOŁY, CZYLI: jak się zachować, co mówić, a czego nie mówić, na co zwrócić szczególną uwagę. W pierwszych dniach pobytu w przedszkolu nie należy zmuszać dzieci do
Gdy dziecko przestaje mówić w niektórych sytuacjach, np. w szkole lub przedszkolu, jednocześnie w domu komunikując się bez problemów, możemy podejrzewać mutyzm wybiórczy. Najprościej tłumacząc, możemy podać dość popularny przykład: dziecko w domu nie ma problemów z mówieniem, a w przedszkolu milknie. W takich sytuacjach często myśli się o nieśmiałości dziecka i rodzice nie doszukują się nieprawidłowości. Najczęściej mutyzm ma podłoże psychologiczne i ma związek z lękiem, a nawet fobią. Diagnoza jest trudna i wymaga w pierwszej kolejności wykluczenia zaburzeń słuchu oraz neurologicznych przyczyn zaburzeń mowy. Kolejnym krokiem jest wyłączenie poważniejszych trudności w wymowie, takich jak jąkanie, autyzm, opóźnienie umysłowe, czy uszkodzenie ośrodków mowy. Zaburzenia mowy, jak np. jąkanie jest jedynie cechą towarzyszącą, a nie przyczyną zaburzenia. Dzieci z mutyzmem selektywnym funkcjonują zazwyczaj w normie intelektualnej i rozwojowej. Potrafią mówić, mogą być bardzo gadatliwe w wybranym przez siebie otoczeniu – najczęściej w domu rodzinnym. Może się jednak zdarzy, że bliskie osoby dziecka, np. dziadkowie mogą nawet nie usłyszeć jego głosu. W pewnych sytuacjach dzieci z mutyzmem mogą być radosne i chętnie angażować się w zabawy, natomiast nie mogą wydobyć z siebie głosu lub tylko szepczą. Mówienie wiąże się z odczuwaniem wysokiego poziomu lęku przed którym dziecko się broni i wybiera komunikację za pomocą gestów, mimiki i pisma. W sytuacjach społecznych dzieci z mutyzmem mają uczucie ściśniętego gardła, które nie pozwala im zabrać głosu. Z tego powodu mogą unikać uczestniczenia w zajęciach grupowych – szczególnie jeśli wiążą się one ze spotkaniem nowych osób. Gdy dziecko z mutyzmem wybiórczym spotyka nowo poznaną osobę, może stać nieruchomo lub unikać kontaktu wzrokowego. Może występować niechęć do nowych smaków, potraw, niechęć do zmian. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres który wzmaga lęk. Dzieciom jest dużo łatwiej nawiązać relacje w kameralnej atmosferze i w otoczeniu rówieśników. Objawy mutyzmu mogą mieć różne natężenie. Wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia – dzieci nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby. mutyzm lekkiego stopnia – dzieci mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole: mogą sygnalizować swoją obecność, np. rozmawiać z jednym nauczycielem, natomiast z innymi już niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy. Zarówno dzieci z lekką postacią mutyzmu, jak i dzieci z ciężką postacią wymagają takiej samej terapii i wsparcia w środowisku domowym i szkolnym. Mutyzm wybiórczy nie dotyczy sporadycznych sytuacji. Jest stały w czasie. Dotyka częściej dziewczynek niż chłopców. Trudności najczęściej pojawiają się między 3 a 5 rokiem życia. Nieleczony mutyzm z czasem może się utrwalić . Jeśli dziecko nie otrzyma pomocy terapeutycznej, może dojść do wniosku, że nikt go nie rozumie. W efekcie tego możliwe jest, iż dziecko wybierze izolowanie się. Terapia polega na budowaniu poczucia wartości i bezpieczeństwa, a także pracy nad obniżeniem lęku dziecka. Praca terapeutyczna zaczyna się od komunikacji niewerbalnej, następnie dźwięków i szeptu, a na końcu głośnych słów. Należy dać dziecku jak najszerszą możliwość wyrażania trudnych uczuć oraz lęku w danej sytuacji poprzez rysunek. Tłumienie uczuć powoduję ich kumulację. Uczucie wyrażone staje się łatwiejsze do zniesienia. W sytuacji, gdy dziecko wyraża swój lęk mówiąc o nim bądź rysując, konfrontuje się ze swoimi uczuciami. Zaczyna lepiej rozumieć siebie. Dziecko zapytane o to, dlaczego nie mówi, często nie udzieli nam odpowiedzi. Dla rozwoju komunikacji ogromne znaczenie ma relacja terapeuty z dzieckiem. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem w terapii jest wyposażenie rodziców w umiejętności i narzędzia służące do pracy z dzieckiem. Rodzic jako najlepszy ekspert od swojego dziecka będzie gotowy udzielić mu wsparcia w każdej sytuacji. Wczesna diagnoza daje większe szanse na leczenie, ponieważ mutyzm jest bardziej podatny na terapię w początkowej fazie. Pamiętajmy o tym, kiedy zaobserwujemy pierwsze niepokojące objawy, warto skonsultować je ze specjalistą. Psycholog dzieci będzie odpowiednią osobą do tego, by rozwiać nasze wątpliwości. Bibliografia Mutyzm wybiórczy Maggie Johnson, Alison Wintgens Bystrzanowska M. Mutyzm wybiórczy . Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów Przyjmuję pacjentów stacjonarnie w ramach wizyt prywatnych „psycholog warszawa” lub online w ramach wizyt „psycholog online„ Śledź nas na Facebooku i na Instagramie!
Mutyzm wybiórczy pojawia się najczęściej miedzy 2 a 4 rokiem życia. fot. GUNDAM_Ai/ shutterstock . Najważniejsi są nauczyciele w przedszkolu – to dzięki ich uważności dzieci z mutyzmem wybiórczym mają szansę na wyleczenie lub zdecydowaną poprawę jakości życia – mówi Barbara Ołdakowska-Żyłka, która stworzyła autorską metodę pracy z dziećmi z mutyzmem wybiórczym i
Wraz z nadejściem nowego roku szkolnego dzieci pakują do plecaków starannie skompletowaną wyprawkę: zeszyty, piórnik, strój do ćwiczeń... Niektóre z nich będą musiały spakować coś jeszcze. Coś, z czym borykają się od miesięcy, a nawet lat. Coś, co można łatwo przeoczyć. 7 dzieci na 1000 powędruje do szkoły lub przedszkola ze swoim towarzyszem – mutyzmem wybiórczym. Charakterystyka zaburzenia Chociaż coraz więcej specjalistów pracujących z dziećmi dysponuje wiedzą na temat mutyzmu wybiórczego, to jest on wciąż stosunkowo mało znany. W jaki sposób zidentyfikować w grupie dziecko z mutyzmem wybiórczym? Jak nawiązać z nim kontakt, który jest kluczem do sukcesu późniejszej terapii? Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które sprawia, że zmagające się z nim dzieci napotykają szczególne trudności w sytuacjach nowych. W przeciwieństwie do rówieśników, doświadczają intensywnego lęku, gdy zostają wprowadzone do nieznanego dotychczas otoczenia, gdzie oczekuje się od nich mówienia. Wówczas milkną, zamykają się w sobie, stają się napięte i sprawiają wrażenie, jakby zamarzały. Za wszystkie te reakcje odpowiada paraliżujący je lęk, a nie – jak niegdyś sądzono – upór i chęć okazania protestu. Dzieci z mutyzmem wybiórczym chcą mówić (Camposano 2011).POLECAMY Specyfiką opisywanego zaburzenia jest wybiórczość mówienia. Polega ona na tym, że dziecko odzywa się tylko w niektórych sytuacjach lub tylko do niektórych osób. Najczęściej jest w stanie swobodnie rozmawiać z najbliższymi członkami rodziny, wśród których czuje się bezpiecznie, ale nie jest w stanie zwrócić się do kogoś spoza tego grona. Wybiórczość może przybierać różne formy. Może dotyczyć także miejsca (np. dziecko odzywa się w domu, ale milknie w szkole, przedszkolu czy sklepie), płci (np. dziecko preferuje kobiety jako rozmówców) lub wieku (np. dziecko nawiązuje kontakt werbalny tylko z innymi dziećmi). Różne bywa także nasilenie mutyzmu wybiórczego. Niektóre milczą zupełnie, inne posługują się jedynie gestami czy onomatopejami (Sharp, Sherman, Gross 2007). Trudności z diagnozą Mutyzm selektywny dotyczy częściej dziewczynek niż chłopców, w proporcji od 1,5:1 do 2,1:1 (Kristensen, 2002). Najczęściej po raz pierwszy jest rozpoznawany w momencie, gdy dziecko przekracza mury przedszkola lub szkoły. Właśnie wtedy okazuje się, że dotychczas rozmowny kilkulatek milknie (Chavira, Shipon-Blum, Hitchcock, Cohan, Stein 2007). Sytuacja ta może być trudna do zidentyfikowania z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, brak kontaktu werbalnego z dzieckiem tłumaczy się często jego nieśmiałością, rozumianą jako ogólna charakteryzująca go cecha, z której „wyrośnie”. Jednak mutyzm wybiórczy nie wycofuje się samoistnie z biegiem lat i należy jak najszybciej zapewnić dziecku i jego rodzinie pomoc terapeutyczną. Po drugie, zarówno rodzice, jak i specjaliści mogą nie dostrzec kontrastu pomiędzy zachowaniem dziecka w środowisku dla niego bezpiecznym (np. w domu) oraz nieznanym (np. w szkole). Bardzo często dzieci mutystyczne w niezagrażającym otoczeniu są przebojowe, dominujące i w niczym nie przypominają siebie jako uczniów – skrytych, cichych, unikających kontaktu wzrokowego. Opisywana rozbieżność w zachowaniu jest najprawdopodobniej spowodowana ogromnym napięciem, narastającym w dziecku przez cały dzień milczenia w szkole czy przedszkolu, które może rozładować tylko w przyjaznym dla siebie otoczeniu, czyli w domu. Po trzecie, trudności dziecka z mutyzmem wybiórczym mogą przez długi czas być niezauważone, ponieważ nie sprawia ono problemów wychowawczych. Woli posłusznie wykonywać wszystkie polecenia, wtapiać się w grupę i nie zwracać na siebie uwagi, żeby uniknąć kontaktu z nauczycielem, wobec którego nie nabrało jeszcze zaufania. Kryteria diagnostyczne według DSM IV (2000) i ICD-10 wskazują, że milczenie dziecka powinno wynosić co najmniej 1 miesiąc z zaznaczeniem, że okres ten nie ogranicza się do pierwszego miesiąca w szkole. Początkowe milczenie może być bowiem spowodowane także procesem adaptacji do nowego otoczenia. Czynniki wyzwalające objawy mutyzmu Wkroczenie do nowego środowiska jest dla dziecka z mutyzmem selektywnym dużym wyzwaniem, które intensyfikuje przeżywany lęk. Wśród czynników wyzwalających go znajdują się wielkość grupy i stopień znajomości z jej członkami, możliwość bycia podsłuchanym przez innych (niekiedy dzieci z mutyzmem wybiórczym swobodnie rozmawiają w miejscach publicznych, takich jak supermarket, ponieważ mają świadomość, że i tak nie są słyszane przez nikogo obcego), poczucie bycia obserwowanym lub w centrum zainteresowania, oczekiwanie kontaktu wzrokowego, ryzyko popełnienia błędu, natarczywe oczekiwanie udzielenia odpowiedzi, wywieranie presji czasowej, inicjowanie kontaktu, wysokie wymagania dotyczące poziomu głośności mowy, stopień skomplikowania wypowiedzi, długość wypowiadanych zdań, lęk przed konsekwencjami mówienia (np. nagły wzrost oczekiwań dotyczących mówienia) (Johnson, Wintgens 2002). Jak nawiązać kontakt z dzieckiem mutystycznym Ważne jest oswojenie nowego ucznia z warunkami, w których przyjdzie mu spędzać większość dnia. Można tego dokonać, zaznajamiając dziecko ze szkołą jeszcze przed zakończeniem poprzedniego lub przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Samo obejrzenie wnętrza szkoły, gdy nie ma w niej typowego gwaru, pozwoli oswoić się z nowym otoczeniem i zidentyfikować się z nim. Dobrym pomysłem jest rozmowa w domu o nowej szkole, aby ukształtować w dziecku miłe skojarzenia z tym miejscem. W gestii rodziców powinno być poinformowanie specjalistów o trudnościach dziecka tak, by mogli jak najlepiej przygotować warunki do współpracy w kolejnym roku. Kolejna wizyta może odbyć się już podczas zajęć lekcyjnych. Dzięki temu dziecko zdobędzie wyobrażenie tego, jak będzie wyglądał jego dzień w placówce. Warto także zaaranżować spotkania nauczyciela i dziecka w bezpiecznym środowisku, np. w domu. Wcześniejsze nawiązanie takiego kontaktu zwiększa szanse, że będzie ono czuło gotowość do rozmowy z nauczycielem podczas roku szkolnego (Smith, Sluckin 2015). Ze względu na to, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem stosunkowo mało powszechnym, wielu nauczycielom towarzyszą wątpliwości dotyczące sposobu nawiązywania kontaktu z uczniem, który nie tylko milczy, ale także może unikać jakiegokolwiek kontaktu. Przede wszystkim, nauczyciel powinien dążyć do tego, by w jak największym stopniu zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Może to osiągnąć poprzez zwrócenie się do niego słowami: „Wygląda na to, że możesz się czuć tutaj trochę nieswojo. Nie musisz do mnie mówić, dopóki nie przyzwyczaimy się do siebie. Nie musimy się spieszyć. Może masz ochotę spojrzeć, czego będziemy się dzisiaj uczyli? Wezmę tylko dziennik i zaznaczę twoją dzisiejszą obecność. Jutro, jeśli będziesz się czuł gotowy, możesz wymyślić sygnał, który mi dasz na znak, że jesteś obecny” (Smith, Sluckin 2015, s. 30). W kontakcie z dzieckiem, u którego podejrzewamy mutyzm wybiórczy, warto: zaniechać wywierania presji, by mówiło, próbować zapewnić mu jak największe poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, traktować je według tych samych zasad co inne dzieci (nie wyróżniać w żaden sposób), powstrzymać się od skomplikowanych pytań (lepiej relacjonować wydarzenia, stwierdzać fakty, poświęcać mu uwagę, używać zwrotów: „Zastanawiam się, czy...”, „Wygląda na to, że...”, „Przypuszczam, że…”), konsekwentnie dostarczać mu okazji do mówienia i okazywać cierpliwość w oczekiwaniu na odpowiedź, zadawać pytania zamknięte, aby mogło odpowiedzieć, dając znak na „tak” lub „nie” albo wskazując coś, ograniczyć kontakt wzrokowy na tyle, by dziecko czuło się komfortowo, jakiekolwiek odpowiedzi niewerbalne lub próby komunikacji traktować z aprobatą, ale nie z wygórowanym entuzjazmem, wykorzystać swoje poczucie humoru, które pozwoli rozładować napięcie, włączać je do współpracy w małych grupach rówieśniczych (w skład których także wchodzą dzieci nieśmiałe) wspieranych przez zaufanego dorosłego, zachęcać do wyrażania siebie poprzez zadania kreatywne, wymagające wyobraźni, zachęcać do kontaktów społecznych i aktywności fizycznej poprzez gry i zabawy, uświadomić je, że inne dzieci, a nawet dorośli, miewają trudności z mówieniem, zasięgać rady i pomocy ze strony różnych organizacji i grup wsparcia, nawiązać współpracę z rodzicami, aby stworzyć pomost pomiędzy domem i szkołą, wypracowywać wspólne strategie radzenia sobie z milczeniem, np. jeżeli dziecko nie zgłasza się słownie przy sprawdzaniu listy obecności, można umówić się z nim na inny znak, np. uśmiech, kiwnięcie głową, spojrzenie, podniesienie ręki, organizować zabawy uwzględniające wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) oraz wymagające wydawania jakiegokolwiek dźwięku, wykorzystywać pacynki lub maski, poprzez które dziecku będzie łatwiej wyrazić swoje myśli, używać instrumentów muzycznych w celu komunikacji, organizować zabawy z użyciem przewidywalnego języka, np. prostych rymowanek, próbować porozumiewania się szeptem, nagrywać głos dziecka na dyktafon i odtwarzać go w klasie tylko za jego zgodą. Reakcje niepożądane wobec dziecka z mutyzmem Przykładowe reakcje niepożądane ze strony nauczyciela to: okazywanie obaw i frustracji wywołanej brakiem werbalnego kontaktu z dzieckiem, modelowanie ustnych odpowiedzi, np. przy sprawdzaniu obecności „zalewanie” dziecka mową, bagatelizowanie trudności dziecka w nadziei, że same przeminą bez żadnej interwencji, wywieranie presji, przekupywanie, straszenie, przypochlebianie się, by dziecko zaczęło mówić, okazywanie zaskoczenia lub nadmierne komentowanie, gdy dziecko się odezwie (taka reakcja może spowodować wycofanie) (SMIRA 2015). Rola nauczyciela w kontaktach dziecka mutystycznego z grupą Ze względu na to, że w szkole czy przedszkolu dziecko przebywa w grupie, niezwykle ważne jest, by umiejętnie wpływać na jego relacje z innymi dziećmi. Nieuniknione są pytania rówieśników o powody jego milczenia. Wówczas rolą nauczyciela lub terapeuty jest wyjaśnienie trudności związanej z mówieniem. Na pytanie „Dlaczego M. nie mówi?” można odpowiedzieć np. w następujący sposób: „Czasami zdarza się, że niektórym dzieciom trudno jest mówić w towarzystwie wielu nowych osób. Niekiedy odzywają się tylko do mamy, taty i rodzeństwa. Mamy nadzieję, że M. niedługo poczuje się gotowa porozmawiać także z nami. To byłoby bardzo miłe. Postaramy się jej w tym pomóc” (Johnson, Wintgens 2002). Jak nie mówić i jak mówić do dziecka z mutyzmem? Zamiast mówić: Lepiej powiedz: Nie musisz robić nic, co jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz robić nic, o ile nie czujesz się z tym dobrze. Wiem, że to dla ciebie trudne, biedactwo. Wiem, że to jest przykre, ale nie będzie trwało wiecznie. Nie martw się, jeśli to jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz brać w tym udziału, jeśli nie chcesz. To może być dla ciebie teraz trudne, więc możesz zrezygnować z udziału. Nie martw się, pomożemy ci, abyś ty także mogła (mógł) włączyć się do zabawy. Możesz robić różne rzeczy inaczej niż reszta dzieci. Stopniowo będzie ci łatwiej i łatwiej, aż pewnego dnia będziesz dzielna(y) na tyle, by robić wszystko to, co pozostałe dzieci. To straszne być jedynym z takim problemem. Wielu dzieciom mówienie sprawia trudność, nawet jeśli bardzo tego chcą. Radzą sobie z tym tak samo, jak ty sobie z tym poradzisz. Nie musisz iść na piknik. Potrzebuję wyjątkowego pomocnika. Chciałabym, żebyś pomogła(pomógł) mi przygotować rzeczy i zaopiekował się twoją siostrą, gdy inni będą się bawić. Mam dla ciebie smakołyk na pocieszenie. Mam dla ciebie coś słodkiego w podziękowaniu za pomoc i to, że się starałaś(eś). Idziemy dzisiaj w odwiedziny. Na pewno są bardzo mili. Postarasz się mówić, prawda? Idziemy dzisiaj w odwiedziny do kogoś, kto może pomóc. Nie będą cię prosić, byś robił(a) cokolwiek, z czym nie będziesz się dobrze czuć. Wygląda na to, że będzie fajnie. Oczywiście, że inne dzieci nie myślą, że jesteś dziwny. Wiesz, podejrzewam, że może być dla nich dziwne to, że nie rozmawiasz. Jeżeli jednak usłyszą kilka razy Twój głos, wcale nie pomyślą, że to dziwne. Wiem, że bardz... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Forum Logopedy" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź
4. Rola nauczyciela, wychowawcy oraz koordynatora terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym w szkole; a) omówienie kierunków pomocy dziecku z mutyzmem wybiórczym możliwych do realizacji przez nauczyciela oraz; wychowawcę; b) omówienie zadań związanych z pełnieniem roli koordynatora terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym w szkole
OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZANIA PROBLEMU EDUKACYJNEGO I WYCHOWAWCZEGOW swojej pracy staram się rozwijać i wspierać optymalny rozwój moich wychowanków. Cieszę się, kiedy dzieci w harmonijny sposób rozwijają swój potencjał. Jednak to praca z dziećmi przejawiającymi różnego typu trudności przynosi mi ogromną satysfakcję. Nie ma bowiem dla nauczyciela większego sukcesu, niż przynosząca efekty, udzielona pomoc w przypadku wystąpienia problemu edukacyjnego bądź problemuK. jest dzieckiem , które zwróciło moja uwagę już od pierwszychdni w przedszkolu z kilku względów. Po pierwsze dziewczynka w ogóle się nie odzywała, unikała kontaktu wzrokowego, po drugie nie sygnalizowała swoich potrzeb, po trzecie mechanicznie wykonywała polecenia nie budziło to moich obaw. Uważałam, iż jest to spowodowane nieśmiałością i wejściem w nowe środowisko, jednak po pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu nic nie zmieniło się w zachowaniu dziewczynki. Nie odzywała się, najczęściej siedziała przy stoliku bądź na dywanie, nie bawiła się z dziećmi. Z rozmowy z rodzicami wynikało, że w domu jest zupełnie inną dziewczynką, pełna życia i i dynamika problemuW rozmowie z mamą zebrałam informacje o środowisku domowym i rozwoju psychofizycznym K. K wychowuje się w pełnej rodzinie. Jest drugim z trojga dzieci : ( R . Z informacji od mamy wynikało iż czas ciąży przebiegał bez najmniejszych zakłóceń, podobnie jak jej dalszy rozwój. Niepokój mamy budzi tylko fakt nadmiernej jej zdaniem nieśmiałości dziecka w stosunku do obcych osób. W domu rodzinnym K. rozmawia tylko z najbliższymi: mamą, tata, babcia , siostrą. Nie nawiązuje kontaktu słownego i wzrokowego z ciociami wujkami czy sąsiadkami, których widuje dość często. Po rozmowie z mamą oraz dwumiesięcznej obserwacji dziecka objęłam K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu w postaci zajęć z psychologiem oraz zasugerowałam dodatkowe badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przedszkolny psycholog po przeprowadzeniu badań stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy/selektywny. Literatura fachowa określa mutyzm - jako zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej czynności; objaw niektórych chorób psychicznych. [Encyklopedia PWN - 1994]. Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym – dotyczącym zachowania i emocji, podobnie jak jąkanie i mowa bezładna. Rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym (Jastrzębowska 2005).Jest to złożony problem należący do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się tym, że dzieci nie mówią w wybranych sytuacjach społecznych, podczas gdy poza nimi komunikują się zgodnie z normą rozwojową. Dzieci te potrafią mówić, gdy otoczenie jest sprzyjające, bezpieczne i niestresujące. Mogą współwystępować nieznaczące dla komunikacji wady artykulacji. Nie obserwuje się poważnych wad anatomicznych aparatu mowy, stanowiących przyczynę niemożności mówienia. Znaczenie problemuProblem dziewczynki był istotny , ponieważ wpłynął negatywnie na jej adaptacje w grupie. Obserwowała jedynie inne dzieci. Przyswajanie wiedzy było w jej przypadku bardzo zminimalizowane. Dziewczynka była biernym uczestnikiem wszystkich zajęć. Jej izolacja była przyczyną dyskomfortu dla niej, pozostałych dzieci i dla zaplanowane działania powinny przyczynić się do poprawy funkcjonowania K. w przedszkolu, grupie rówieśniczej i pomóc jej w osiągnięciu sukcesu w pozytywna:- dobra współpraca z K. i jej rodzicami;- wzrost poczucia własnej wartości;- poprawa umiejętności komunikowania się;- poprawa funkcjonowania w grupie rówieśniczej;- optymalny rozwój negatywna:- brak współpracy z dzieckiem j jego rodzicami;- utrata poczucia własnej wartości;- unikanie sytuacji związanych z komunikowaniem się i wypowiadaniem;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- izolacja w grupie rówieśniczej;- pogłębianie istniejących problemów;- nieosiągnięcie sukcesów w przyszłym życiu zawodowym i osobistymPropozycje rozwiązania problemuCele:Ułatwienie dziecku komunikowanie się z dorosłymi i rówieśnikami;Nauczenie radzenia sobie z trudnymi emocjonalnie sytuacjami;Zadania: - częsty i efektywny kontakt z rodzicami dziewczynki;- efektywna współpraca z rodzicami;- systematyczna praca rodziców w domu;- zachęcenie rodziców do korzystania z pomocy specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej;- udział dziecka w zajęciach z psychologiem przedszkolnym;- ustawiczna praca nad umiejętnościami komunikowania się z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, za którymi dziecko może się „schować”;- opracowanie indywidualnego planu pracy;- stosowanie wzmocnień pozytywnych i gratyfikacji, szczególnie słownej ukierunkowanej na nagradzanie nawet najdrobniejszych osiągnięć;- budowanie wiary we własne możliwości dziecka;- zajęci i zabawy integrujące oddziaływańZaplanowane działania wdrażałam w następujący sposób. Pierwszym etapem była rozmowa z mamą dotycząca zapoznania z zauważonymi przeze mnie trudnościami dziecka. Zaproponowałam współpracę w celu stworzenia wspólnego frontu działań wobec K. Bez wsparcia nauczycieli, rodziców i specjalistów dziewczynka nie będzie w stanie przezwyciężyć swoich problemów. Zaproponowałam objecie K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć z psychologiem, na które mama wyraziła zgodę. Za zgodą mamy systematycznie prowadziłam indywidualne zajęcia z dzieckiem w oparciu o Indywidualny Plan Pracy na terenie placówki mające na celu zniwelowanie występujących trudności i wyrównać szanse edukacyjnych dziecka. Przekazywałam także rodzicom wskazówki do pracy z dzieckiem w indywidualne objęły następujące działania: - ćwiczenia oddechowe mające na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, naukę oddychania nosem np.: dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie w balonik itp.;- ćwiczenia słuchowe - zabawy rymami;- zabawy sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami ,czytanie sylab, wyrazów ruchem warg-bezgłośnie i szeptem) ;-zabawy przy muzyce;-powtarzanie po nauczycielu wyrazów - poruszając ustami bezgłośnie, szeptem;- zabawy z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, maskotek- gry edukacyjne rozwijające umiejętność logicznego myślenia,- zabawy pantomimiczne- swobodną ekspresję oddziaływańW efekcie wdrożonych przez mnie działań oraz współpracy rodziców w znacznym stopniu potwierdziła się prognoza pozytywna. W pierwszym roku intensywnej wspólnej na linii dziecko-nauczyciel-psycholog – rodzice pracy udało się wypracować z K. system sygnalizowania potrzeb fizjologicznych oraz utrzymywania krótkiego kontaktu wzrokowego. Opracowałam prosty system zadawania pytań wymagający tylko przytakiwania bądź zaprzeczania ruchem głowy. Na forum grupy unikałam kierowania pytań bezpośrednio do dziecka, aby dodatkowo jej nie stresowań i nie powodować niekomfortowej psychicznie sytuacji. Pracując z K. indywidualnie w osobnej sali byłam w stanie uzyskać jednowyrazową wypowiedz. W drugim roku szkolnym po konsultacji z psychologiem i rozmowie z rodzicami dziecka włączyłam do zajęć w grupie, podobnie jak psycholog ulubioną bajeczkę K. jaką jest Masza. Starałam się tak organizować zajęcia na forum grupy tak aby K. mogła zobaczyć, że inne dzieci lubią to samo co ona. Powolutku następowała poprawa sytuacji dziecka w grupie. K. zaczęła najpierw wyrazami a potem krótkimi zdaniami porozumiewać się z rówieśnikami w grupie podczas swobodnej aktywności. Nadal unikała jednak wypowiedzi kierowanych do nauczyciela. Z wykorzystaniem ulubionej pacynki dziewczynki przypominającej bohaterkę ukochanej bajki K. zaczęła pokonywać lęk przed wypowiadaniem się i udzielała krótkich odpowiedzi na zadawane pytania czy też wyrazami opisywała obrazek. Obecnie K. dzieckiem 5-letnim, które nie ma istotnych kłopotówz wypowiadaniem się na tle grupy. Chętnie bierze udział z różnych proponowanych formach aktywności, wypowiada się na forum grupy, wprawdzie robi to bardzo cichutko, ale jej wypowiedzi są logiczne i poprawne pod względem gramatycznym. W bieżącym roku samodzielnie zgłosiła się do recytacji wiersza z okazji wystawianej Jasełki czy też Dnia Babci i Dziadka, co spotkało się z ogromnym wzruszeniem bliskich dziecka, ale także mnie jako nauczycielki, która całym sercem wspiera K. w jej trudnej drodze przełamywania Encyklopedia PWN – 1994r• Jastrzębowska G., Zaburzenia rozwoju mowy i języka – terminologia i kategoryzacje stosowane w krajach zachodnich, w; red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska ,Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005, s. 343;• Ołdakowska-Żyłka Barbara, Grąbczewska-Różycka Katarzyna: „ Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy”, Oficyna MM, 2016;• Stasiak Milena : „Mutyzm wybiórczy – zaburzenie mowy o podłożu lękowym” Styczek I.: ,Logopedia, PWN, Warszawa 1983, s. 422
Mówimy o nim wówczas, gdy dziecko najczęściej swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy w różnych innych miejscach, przy różnych osobach. Niektóre dzieci z mutyzmem wybiórczym mają problemy z jedzeniem na terenie szkoły i/ bądź korzystaniem z toalety.
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie występujące stosunkowo rzadko, jednak jego przebieg generuje wiele trudności dla ucznia oraz wspierającego go nauczyciela. W klasyfikacjach chorób medycznych mutyzm umieszcza się w grupie zaburzeń lękowych, co oznacza konieczną pracę z emocją lęku poprzez doświadczanie go w różnych, trudnych sytuacjach oraz zmianę schematu zachowania. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może stanowić duże wyzwanie dla nauczyciela w procesie dydaktycznym. Dla ucznia z diagnozą mutyzmu wybiórczego kluczowe są reakcje otoczenia, które mogą pogłębić problem lub stanowić wsparcie w jego trudnej sytuacji. Świadomość i wiedza na temat zaburzenia są istotnymi składnikami skutecznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu dziecka w szkole i grupie rówieśniczej. Dziecko z mutyzmem w rzeczywistości szkolnej Dziecko z mutyzmem wybiórczym może trafić do klasy tuż po diagnozie, wraz z posiadanym orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Wówczas sytuacja jest znacznie łatwiejsza. Nauczyciel prowadzący, podobnie jak rodzice, otrzymuje wytyczne do pracy z dzieckiem. Daje to szansę kompleksowego podejścia do rozwiązania problemu. Najczęściej uczeń jest już wówczas w terapii. Wszystkie te elementy powodują, że rokowania w zakresie wyleczenia zaburzenia są dla ucznia sprzyjające. Wielokrotnie zdarza się jednak, że dziecko trafia do klasy bez diagnozy oraz rozpoznania problemu, a z etykietką dziecka nieśmiałego, co może powodować rozmyty obraz rzeczywistej sytuacji. Zdarza się, że minie sporo czasu, zanim dorośli zorientują się, że problem ucznia wykracza daleko poza nieśmiałość. Należy jednoznacznie podkreślić, że diagnoza i terapia są w tym przypadku niezbędne, aby móc racjonalnie pomóc. Zwłaszcza, że w terapii mutyzmu wybiórczego nie stosuje się farmakoterapii. Czasami lęk przed diagnozą może leżeć po stronie rodzica lub rodziców. Wówczas opiekunowie często bagatelizują problem dziecka. Może więc zaistnieć potrzeba zobrazowania im rzeczywistej sytuacji. Wtedy nauczyciel powinien starać się przekonać bliskich do konsultacji ze specjalistą. Warto dowiedzieć się, co leży u podstaw zachowania rodziców (brak wiary w istnienie problemu, lęk przed diagnozą, złe doświadczenia własne etc.). Mając taką wiedzę, można podjąć merytoryczną dyskusję, wskazując także na możliwe trudności w rzeczywistości szkolnej oraz korzyści dla ucznia. Jeżeli nauczyciel miał już wcześniej pod swoją opieką ucznia z mutyzmem, warto przywołać taki przykład. Często pomaga to obniżyć lęk rodziców, szczególnie jeżeli opisywany przypadek ma pozytywne zakończenie. Kryteria diagnostyczne i obraz zaburzenia Rolą szkoły oraz nauczyciela nie jest, oczywiście, diagnoza. Warto jednak, aby nauczyciele i pedagodzy wiedzieli, jaki jest typowy obraz dziecka z mutyzmem wybiórczym. Kryteria klasyfikacji chorób medycznych ICD-10 są w tym względzie bardzo czytelne. POLECAMY Zgodnie z ICD-10, do postawienia diagnozy muszą być spełnione następujące kryteria: ekspresja i rozumienie języka, oceniane według standaryzowanych testów, mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka; oznacza to, że poziom rozumienia mowy jest prawidłowy i wystarczający do społecznego komunikowania się; jednocześnie pozawerbalne formy komunikowania, takie jak gestykulacja czy tworzenie nieartykułowanych dźwięków, są zachowane, możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach, czas trwania zaburzenia przekracza 4 tygodnie, nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwojowych, zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego, wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beisert, 2012). W literaturze przedmiotu często podkreśla się charakterystyczny wygląd dziecka z mutyzmem wybiórczym: głowa i ramiona przygięte do przodu, sztywne, napięte kończyny, unikanie kontaktu wzrokowego. Ucznia takiego najczęściej charakteryzują: nieśmiałość, wycofanie, lękliwość, niedojrzałość emocjonalna oraz pewnego rodzaju upór. Zachowanie dziecka jest inne w domu i poza nim. Wśród bliskich jest energiczne, wesołe, często krzykliwe, co skrajnie różni się od obrazu prezentowanego w innych środowiskach. Bardzo rzadko zdarza się, że dziecko prezentuje wzorzec przeciwstawny, czyli nie mówi w domu, a rozmawia i wypowiada się poza nim. Etiologia mutyzmu wybiórczego nie jest do końca określona. Wymienia się uwarunkowania biologiczne, uraz psychiczny pojawiający się w okresie rozwoju mowy, a także czynniki rodzinne, w tym często ograniczoną komunikację między jej członkami. W rzeczywistości jednak badacze różnią się między sobą w tym względzie, trudno więc ustalić uniwersalne przyczyny tego zaburzenia. Rolą nauczyciela będzie niejednokrotnie dostrzeżenie problemu oraz zlecenie badania przez specjalistę. Może odesłać dziecko do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gabinetu psychologa lub lekarza psychiatry dzieci i młodzieży – przy czym ten ostatni stawia tylko diagnozę, ponieważ w przypadku mutyzmu wybiórczego nie wprowadza się farmakoterapii. Finalnie jednak rodzice powinni dotrzeć do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, aby uzyskać orzeczenie dla dziecka. Rola nauczyciela wykracza więc w tym przypadku poza wyłączne skierowanie na diagnozę. Terapia dziecka z mutyzmem nie jest tylko terapią gabinetową. Idealną sytuacją jest, gdy szkoła współpracuje z psychoterapeutą dziecka. Może otrzymać wytyczne do pracy i wskazania – pomoc nauczyciela może być w tym aspekcie niezbędna, to on bowiem jest z uczniem w trudnej dla niego sytuacji. Jego reakcje i zachowanie mogą być niezwykle pomocne lub pogłębiać trudności dziecka. Zbudowanie dobrej relacji z uczniem może bardzo wspomóc proces leczenia mutyzmu. Opis przypadku Uczeń z mutyzmem może znaleźć się w każdej klasie. Poniżej opis chłopca – Franciszka, z którym miałam przyjemność pracować terapeutycznie. Na jego przykładzie można zobaczyć, w jaki sposób funkcjonuje dziecko z mutyzmem lat 7 Franek jest w I klasie szkoły podstawowej. Nie chodził do przedszkola, poszedł od razu do klasy 0 w szkole. Kiedy rodzice byli w pracy, opiekowała się nim babcia. W rodzinie Franek miał opinię bardzo nieśmiałego. Kiedy przychodzili goście – siedział nieruchomo i nie odzywał się lub chował się za plecami domowników. Co ciekawe, nawet w przypadku bliskich osób, które widywał dość często (dziadkowie, siostra mamy), był bardzo wycofany i potrzebował dużo czasu, aby stać się swobodniejszym. Rodzice zbagatelizowali ten problem, ponieważ obydwoje jako dzieci byli nieśmiali i zakładali, że problem przeminie z wiekiem. Ważnym czynnikiem był też fakt, że rodzina nie prowadziła zbyt intensywnego życia towarzyskiego, w związku z czym Franek we wczesnym dzieciństwie miał stosunkowo mało okazji do interakcji społecznych. W warunkach domowych Franciszek był wesołym, energicznym chłopcem. Lubił dużo mówić, miał talent do naśladowania innych oraz wydawania niesamowitych odgłosów. W relacji z młodszym bratem starał się przewodzić, inicjował nowe zabawy, był bardzo otwarty. Rodzice opisywali Franka jako chłopca, który lubił stawiać na swoim i był dość uparty, zauważali także jego wrażliwość – poruszała go krzywda zwierząt, miał dużo empatii w stosunku do innych. W towarzystwie, w którym czuł się swobodnie, niczym nie różnił się od chłopców w jego wieku. Problemy pojawiły się, kiedy Franek poszedł do klasy 0 w szkole podstawowej. Jego separacja od rodziców nie wykraczała poza normę rozwojową, nauczycielka zaobserwowała jednak niepokojące ją symptomy, takie jak wycofanie chłopca z grupy rówieśniczej, trzymanie się z boku, usztywniona postawa ciała – Franek sprawiał wrażenie, jak gdyby był zamrożony. Chłopiec nie odpowiadał także na pytania nauczyciela oraz kolegów. W momentach przerwy na zabawę siedział sam i zajmował się najczęściej budowaniem z klocków. Po około pół roku Franek reagował na zaproszenie jednego kolegi do zabawy, jednak w dalszym ciągu się nie odzywał – co nie przeszkadzało obu chłopcom we wzajemnych interakcjach. Zamiast mówić, Franek kiwał głową, używał mimiki, wskazywał palcem. Jednak integracja z resztą klasy oraz nauczycielem nie postępowała. Ważne, że mimo iż Franek nie uczestniczył w zajęciach werbalnie – wykonywał i rozumiał zadania i polecenia. Uzupełniał zeszyt ćwiczeń, robił prace plastyczne, uczestniczył w zajęciach ruchowych. Intelektualnie radził sobie bardzo dobrze. Nauczycielka wskazała rodzicom chłopca zaobserwowane problemy. Poprosiła o konsultację specjalistyczną. Chłopiec diagnozowany był pod kątem zespołu Aspergera, który jednoznacznie został wykluczony. Franek otrzymał diagnozę mutyzmu wybiórczego, która pozwoliła zrozumieć jego problem oraz podjąć działania terapeutyczne. Terapia Franciszka nie odbywała się tylko w gabinecie psychologa/psychoterapeuty, ale wiązała się także ze współpracą z nauczycielem prowadzącym oraz rodzicami chłopca. Jak wspomóc dziecko z mutyzmem wybiórczym w klasie szkolnej Wiele osób z otoczenia dziecka z mutyzmem nie do końca jest pewnych, które zachowania z ich strony wspierają, a z których należałoby się wycofać. Dobre rozumienie zaburzenia oraz jego specyfiki pozwala wdrożyć adekwatną pomoc. Poniżej wskazania do pracy z uczniem z mutyzmem. Jeżeli masz podejrzenie mutyzmu wybiórczego – skieruj dziecko do specjalisty. Czasami w rodzinie problem może pozostać niezauważony, a dziecko może funkcjonować z etykietką „grzecznego” lub „nieśmiałego”. W literaturze przedmiotu podaje się, że często dopiero w placówkach oświatowych problem dziecka zostaje dostrzeżony. Warto więc znać kryteria diagnostyczne i cechy charakterystyczne zaburzenia oraz specyfikę funkcjonowania dziecka z mutyzmem wybiórczym. Dziecko z mutyzmem należy traktować jak każdego innego ucznia. Parasol ochronny ze strony nauczyciela powiększa problem i dodatkowo pogłębia zaburzenie. Paradoksalnie taki sposób postępowania może obniżać poczucie wartości oraz sprawczości ucznia, wyrabiając w nim przekonanie, że nie jest samodzielny, a wręcz wymaga opieki i troski. Jeżeli dziecko uczestniczy w terapii – warto poprosić specjalistę o wytyczne do pracy. Będzie to program dostosowany do potrzeb ucznia, bazujący na jego możliwościach rozwojowych na danym etapie. Wytyczne znajdziemy także w orzeczeniu z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Warto pozostawać w kontakcie z rodzicami – mogą oni informować o postępach w terapii, ewentualnie przekazywać nowe wskazówki do pracy od psychoterapeuty ucznia. Niezwykle istotne są także informacje, które może przekazać nauczyciel na temat postępów dziecka w klasie, co pozwala dostosować proces terapii do aktualnych możliwości ucznia. Niedopuszczalne jest jednak rozmawianie przy dziecku o jego problemie. Może to być dla niego bardzo nieprzyjemne oraz stresujące. Dodatkowo może budować w jego głowie obraz tego, że sobie nie radzi. Warto dawać uczniowi możliwość odpowiedzi niewerbalnej na przykład poprzez wskazanie czy kiwnięcie głową. W toku pracy terapeutycznej po pewnym czasie powinny pojawić się pojedyncze słowa. Warto wówczas stosować pytania zamknięte, aby umożliwić korzystanie z nowej kompetencji. Taki sposób postępowania pozwala dziecku osiągnąć sukces – na tyle, na ile jest to możliwe na danym etapie pracy. Działanie to dodatkowo wpływa pozytywnie na wewnętrzny obraz siebie konstruowany przez ucznia. Zadając pytanie, unikaj zbyt intensywnego patrzenia w oczy dziecka. Może to w jego rozumieniu wywierać na nim zbyt silną presję. Pamiętaj, że dzieci z mutyzmem wybiórczym w różnym tempie osiągają zmiany. Zaakceptuj więc indywidualne tempo rozwoju. Pozbądź się oczekiwań. Dawaj dziecku polecenia, które będzie mogło wykonać bez problemu (rozdanie sprawdzianów, wytarcie tablicy itp.). Dzięki temu będzie czuło się częścią szkolnej społeczności. W ten sposób także zdobędzie większą pewność siebie. Jeżeli urządzacie przedstawienie, nie eliminuj dziecka z mutyzmem z uczestnictwa w sztuce. Wspaniale, jeżeli znajdziesz dla niego rolę dostosowaną do jego indywidualnych możliwości (w zależności od etapu terapii). Jeżeli dziecko nie odzywa się w ogóle, daj mu rolę niemówioną – jeśli takiej nie ma, warto dopisać ją do przedstawienia. Integracja jest podstawowym założeniem pomocy dziecku z diagnozą mutyzmu. Nie wyręczaj swojego ucznia. Jeżeli w twojej obecności ktoś zada mu pytanie – nie odpowiadaj za niego. Daj czas i obserwuj, co się wydarzy. Dostrzegaj i akcentuj mocne strony ucznia w innych obszarach. Postrzeganie dziecka nie może się ograniczać jedynie do tego, czy mówi, czy nie. Budowanie całościowego obrazu jest istotnym składnikiem jego postrzegania siebie. Jeżeli dziecko odezwie się – reaguj naturalnie. Zbyt emocjonalna reakcja ze strony nauczyciela może okazać się bardzo trudna dla ucznia. Czasami może doprowadzić nawet do wtórnego zamknięcia się dziecka. Nie zmuszaj do mówienia zwrotów grzecznościowych. Często zbyt duża presja na „dzień dobry” lub „do widzenia” spowalnia cały proces. Pamiętaj, że mutyzm wybiórczy to jednostka chorobowa, a nie próba manipulacji ze strony dziecka w celu uzyskania korzyści. Dlatego nie warto podejrzewać złych intencji u dziecka – należy wspierać jego przemianę. Mutyzm wybiórczy, ze względu na swoją specyfikę, jest widoczny na tle grupy klasowej. Zdarza się jednak, że dziecko z różnych względów nie dociera na diagnozę. Często u podstaw takiego postępowania znajduje się przekonanie, że dziecko z tego wyrośnie. W rzeczywistości prowadzi to często do pogłębienia problemu, gdyż wytwarza ono w sobie wiele nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z trudnościami (znajduje koleżankę lub kolegę, który udziela wypowiedzi za niego, zyskuje status osoby wymagającej pomocy/opieki – przez co jest wyręczane itp.). Napotykane trudności mogą pogłębiać wycofanie dziecka oraz obniżyć jego samoocenę, wzmocnić przekonanie o swej słabości i niezaradności. Dlatego tak ważne, aby uczniowie z mutyzmem wybiórczym byli właściwie diagnozowani oraz w odpowiednim czasie trafiali na terapię, która pomoże skorygować ich problem. W przypadku nauczyciela ważne, aby pełnił on istotne funkcje: dostrzegał nieprawidłowości rozwojowe, o ile dziecko nie trafiło wcześniej do specjalisty – odsyłał do ośrodków, gdzie może zostać postawiona właściwa diagnoza oraz aktywnie uczestniczył w procesie pomocy dziecku w klasie – realizując wytyczne oraz budując z dzieckiem dobrą, bezpieczną relację. Takie postępowanie daje duże szanse skutecznej pomocy uczniowi z mutyzmem wybiórczym. LITERATURA Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 706. Rozenek i wsp., Mutyzm wybiórczy – opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej?, „Psychiatria Polska” 2020; 54(2), s. 333–349. World Health Organization, ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, World Health Organization, Genewa 2009. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.
Autorki przytoczyły m.in. wyniki badań 123 osób z mutyzmem wybiórczym, które były objęte terapią z wykorzystaniem technik behawioralnych (Jonhson i Wintgens, 2001), skuteczność tych technik wykazano w 91% przypadków, a efektywność terapii wzrosła do 96% jeżeli logopeda, personel szkoły i rodzice dzieci z MW uczestniczyli w
Mutyzm wybiórczy głównie pojawia się u dzieci, może on jednak wystąpić także u dorosłych. Bardzo istotne jest szybkie wdrożenie leczenia, ponieważ zaburzenie to jest bardziej podatne na terapię w swoim początkowym stadium. Dużą rolę w terapii mutyzmu wybiórczego u dzieci odgrywa wsparcie rodziców. Co to jest mutyzm wybiórczy? Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym (głównie wieku dziecięcego) polegającym na wybiórczości mówienia. Gdy dziecko czuje się bezpiecznie, np. w swoim domu, wśród rodziców czy dziadków, mówi płynnie. Dziecko przestaje mówić, mówi szeptem lub wypowiada jedynie niektóre słowa w sytuacjach społecznych, w których trakcie odczuwa lęk, np. podczas poznawania nowej osoby. Milczenie dziecka nie wynika z zaburzeń mowy, nieznajomości języka lub nieumiejętnością komunikowania się. Nie jest ono także spowodowane nieśmiałością. Jego przyczyną jest lęk, który pojawia się w dziecku w trudnych dla niego sytuacjach społecznych. Mutyzm wybiórczy: objawy Zachowania charakterystyczne dla dzieci z mutyzmem wybiórczym to: unikanie kontaktu wzrokowego, niewyrażanie emocji, poruszanie się w dziwny i nienaturalny sposób (sztywny), dziecko potrzebuje więcej czasu, aby udzielić odpowiedzi na pytanie. Poza tymi typowymi objawami dziecko z mutyzmem wybiórczym jest: bardzo wrażliwe (również na inne osoby), spostrzegawcze i ciekawe, inteligentne, jest dobrym obserwatorem, ma spokojny temperament, jest nieśmiałe. Nie wszystkie dzieci z mutyzmem wybiórczym zachowują się w taki sam sposób. Niektóre w sytuacjach dla nich niekomfortowych nie odzywają się do nikogo. Inne z kolei odzywają się jedynie do wybranych osób lub komunikują się szeptem albo za pomocą gestów. Mutyzm wybiórczy: diagnoza Często ten problem zauważają jako pierwsi nauczyciele szkolni i przedszkolni, obserwując trudności dziecka w werbalnym komunikowaniu się. Rodzice powinni zgłosić się do specjalisty, jeżeli zachowanie ich dziecka wzbudza niepokój. Zazwyczaj pierwszym krokiem w diagnozie mutyzmu wybiórczego jest wizyta w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Wstępne badanie psychologiczno-pedagogiczne może być wskazówką dla psychiatry, który następnie diagnozuje mutyzm wybiórczy dziecięcy. Na taką wizytę u psychiatry lub psychologa warto zabrać ze sobą: opinię o funkcjonowaniu dziecka ze żłobka/przedszkola/szkoły, nagrania zachowań dziecka poza domem, nagrania luźnej zabawy (aby pokazać sytuację, w której dziecko mówi swobodnie). Czasami zachodzi potrzeba zbadania dziecka przez innych specjalistów w celu wykluczenia pozostałych zaburzeń mogących powodować problemy z mową. Mutyzm wybiórczy: jak pomóc dziecku? Terapia mutyzmu wybiórczego jest procesem, na który składa się między innymi: obniżanie napięcia i lęku u dziecka, budowanie poczucia własnej wartości, pozwolenie dziecku na wyrażanie emocji, wspieranie dziecka przez rodziców. Dzieci z mutyzmem wybiórczym potrzebują wsparcia logopedy, psychologa (lub psychoterapeuty). Jednymi z metod terapii mutyzmu wybiórczego są terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna. Pozytywne rezultaty przynosi również terapia rodzinna (systemowa). Wpływa ona też na relacje rodziców, relacje rodziców z dzieckiem bez zaburzenia oraz na więzi między rodzeństwem. Kolejną formą terapii jest leczenia przez zabawę. Rodzaj leczenia mutyzmu wybiórczego musi jednak zostać indywidualnie dopasowany do każdego dziecka. To, czy mutyzm wybiórczy jest uleczalny, zależy między innymi od tego, w jakim stadium rozpocznie się terapię. Błędnie zdiagnozowany lub nieleczony mutyzm wybiórczy pogłębia się, co może prowadzić do poważnych zaburzeń lękowych w przyszłości. Bardzo ważną rolę w terapii mutyzmu wybiórczego u dziecka odgrywają rodzice (jako najważniejsze osoby w życiu dziecka) oraz nauczyciele (udzielają oni pomocy w trakcie bieżącej pracy z uczniem). Dziecko potrzebuje ich wsparcia.
Dziecko z mutyzmem chciałoby uczestniczyć w życiu społecznym, ale ze względu na odczuwany lęk, nie jest w stanie mówić. Nie ma dwójki takich samych dzieci z mutyzmem wybiórczym. Niektóre nie odzywają się prawie w ogóle, inne rozmawiają z wybranymi osobami lub w określonych sytuacjach. Pozostałe mówią, ale bardzo cicho.
MUTYZM WYBIÓRCZY – CZYM JEST? METODY PRACY W PRZEDSZKOLU / SZKOLE / DOMU. Mutyzm wybiórczy – istota zjawiska Mutyzm wybiórczy jest jedną z postaci fobii społecznej; wynika on z współdziałania czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji dziecka (Popek, 2005). Jest to zaburzenie lękowe dotyczące lęku przed mówieniem w niektórych miejscach, w stosunku do niektórych osób oraz w sytuacjach, w których oczekiwane jest mówienie, odpowiadanie na zadawane pytania, zadawanie pytań, kierowanie próśb. Zaburzenie to jest umieszczone w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) pod numerem F (za: Bystrzanowska, W: Charakterystyczne objawy mutyzmu wybiórczego, zgodne z klasyfikacją ICD-10, DSM IV (Bystrzanowska, Mutyzm Wybiórczy, Poradnik dla rodziców, nauczycieli, specjalistów, Dziecko umie mówić, chce mówić, ale w pewnych sytuacjach po prostu nie może mówić. W specyficznych sytuacjach, czyli w strefie dyskomfortu psychicznego dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, byciem słyszanym i czasem byciem widzianym podczas mówienia, nie inicjuje rozmowy, nie odpowiada na pytania. W bezpiecznym otoczeniu, najczęściej w domu, dziecko mówi bez problemu. Czas trwania przekracza jeden miesiąc w przedszkolu/szkole, nie należy brać pod uwagę pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację. Brak mowy nie wynika z braku wiedzy lub nieznajomości języka. Braku mowy nie da się wyjaśnić przez inne zaburzenia komunikacji lub nieprawidłowości. W ostatnim czasie, zgodnie z tendencją diagnostyczną w innych krajach obserwuje się również podwójne diagnozy MW i ASD. Inne objawy, które mogą współtowarzyszyć MW (za Bystrzanowska, tamże): ogólna lękliwość; wzmożone napięcie mięśniowe, nieporadność, sztywność ruchów, bierność, brak swobody w zachowaniu; trudność w wyrażaniu swoich emocji, wzmożone napięcie emocjonalne; brak mimiki twarzy, czasem tiki, przygryzanie wargi, wkładanie palców do buzi, przygryzanie rękawów lub kołnierzyków; unikanie kontaktu wzrokowego; brak reakcji na polecenie wypowiedziane przez osobę obcą; nadwrażliwość słuchowa- na hałas, na dotyk, na tłum, czasem smak; wady wymowy i trudności językowe; trudności z jedzeniem- mogą dotyczyć miejsca spożywanych posiłków lub konsystencji pokarmów, smaków; trudności związane z korzystaniem z toalety publicznej, przedszkolnej, szkolnej. Ponadto u niektórych dzieci obserwuje się perfekcjonizm oraz obawę, że nie jest się idealnym, a czynności, które wykonują nie są wystarczająco doskonałe. Występuje również pewien schematyzm w działaniu, niechęć do nowości, chociażby w zakresie nowych smaków, potraw, niechęć do zmian (np. Ubrania, porządku dnia). Schematyzm zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres, który wzmaga lęk. U każdego dziecka z MW objawy mogą mieć różne nasilenie, a co za tym idzie- mogą mieć inny zakres i obejmować różną liczbę miejsc, w których nie rozmawia, a także może być na innym etapie wychodzenia lęku przed mówieniem lub pogłębiania zaburzeń. Każde dziecko z MW ma swoje pole swobodnego zachowania i mówienia, w którym czuje się komfortowo. W strefie komfortu pozostaje normalnym dzieckiem, czyli rozmawia, śmieje się, żartuje, dokazuje, psoci. Czuje się swobodnie pod względem aktywności ruchowej (tamże, Obraz MW u dziecka zależy od długości trwania zaburzenia i stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu i podatności dziecka na oddziaływania terapeutyczne oraz od współwystępujących zaburzeń. Każde dziecko z MW jest inne, niektóre z nich boją się chodzić do szkoły i mają wady wymowy, niektóre z nich nie są ciche i nieśmiałe, nie czują lęku społecznego. Biorąc pod uwagę natężenie objawów, wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia– osoby te nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby; mutyzm lekkiego stopnia– mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole; mogą sygnalizować swoją obecność, np. Czytać przy całej klasie, rozmawiać z jednym nauczycielem, lecz z innymi niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy (tamże, Osoby z lekką postacią MW wymagają takiej samej terapii i takiego samego wsparcia w środowisku domowym i edukacyjnym, jak osoby z ciężką postacią MW (tamże, Istnieją współwystępujące z MW zaburzenia. Na podstawie ankiet przekazanym 100 rodzicom dzieci z MW określono, co następuje (Bystrzanowska 2012): Tabela 1. Dzieci z mutyzmem wybiórczym, a inne współistniejące zaburzenia (tamże Opis zaburzenia Liczba dzieci na 100 Dziecko z MW (z lękiem przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym) bez innych zaburzeń 27 Dziecko z MW oraz z wadą wymowy 31 Dziecko z MW oraz z nadwrażliwością dotykową 29 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem w niektórych miejscach 21 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem dotyczącymi wybiórczości jedzenia (smak, konsystencja, rodzaje potraw) 41 Dziecko z MW oraz nadwrażliwością słuchową 3 Dziecko z MW i Zespołem Aspergera 7 Dziecko z MW oraz z innymi chorobami przewlekłymi 1 Wnioski wynikające z badań u dzieci z MW oprócz lęku przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym występują trudności zarówno w zakresie wybiórczości jedzenia, jak i miejsca, w którym są w stanie spożyć posiłek; spora grupa dzieci z MW ma również wadę wymowy, co często jest trudne do zdiagnozowania dla specjalistów i stanowi duże utrudnienie w terapii; nadwrażliwość dotykowa jest sporym utrudnieniem w codziennym życiu; większa częstotliwość MW u dziewczynek; najliczniejszą grupę dzieci z MW stanowią dzieci w wieku 5-6 lat, jako że jest to wiek obowiązku przedszkolnego oraz istnieje konieczność przeprowadzania diagnoz; diagnozowalność MW w młodszym wieku jest mniejsza; dzieci w wieku 7-8 lat również stanowią dużą grupę dzieci z MW, co może wynikać z braku wcześniejszej diagnozy, niskiej świadomości społecznej MW, braku profesjonalnej pomocy lub ciężkiej postaci MW; dzieci powyżej 8 których nie jest zbyt dużo, prawdopodobnie nie otrzymały fachowej pomocy lub ich MW ma postać ciężką. WNIOSEK: Im wcześniejsza diagnoza i wcześniej uruchomiona fachowa terapia tym większa szansa na minimalizowanie objawów MW! Czym różnią się między sobą osoby z MW? (tamże, stopniem MW (lekki lub ciężki) i okresem milczenia w danej placówce; zakresem miejsc, osób i sytuacji, w których osoby rozmawiają, bądź nie rozmawiają; sposobem i jakością komunikacji niewerbalnej:gestami, mimiką, pismem; strefą komfortu dotyczącą swobodnego zachowania; współistniejącymi zaburzeniami (np. Lękowymi, emocjonalnymi, mowy i języka oraz różnymi nadwrażliwościami itd.); stopniem osiągnięć komunikacyjnych (w przypadku osób objętych terapią). Mutyzm Wybiórczy- metody terapii Kluczową sprawą w terapii dziecka z MW jest wczesna interwencja, czyli wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych i naprawczych z chwilą zaobserwowania u dziecka pierwszych objawów MW. Wczesna terapia powinna być raczej modyfikacją zachowań wszystkich osób z otoczenia dziecka. Celem takiej modyfikacji powinno być wspieranie, pomaganie i likwidacja lęku, bądź nie pogłębianie go w trudnych i nowych dla dziecka sytuacjach (tamże Co powinni robić rodzice? (tamże pozwolić dziecku czuć, że jest dla nich ważne, nie powinni mówić o jego problemach przy nim, muszą dać mu możliwość wyboru, np. Przy zakupach: smak lodów, kolor bluzki lub spodni, nie mogą decydować za dziecko o jego zainteresowaniach, powinni szanować jego wybory i decyzje, a także uczyć wyrażania swojego zdania; dążyć do akceptacji swojej osoby przez dziecko, uczyć przekonania o własnej wartości i godności, akceptować wszystkie jego emocje- również te negatywne, dziecku może się coś nie podobać, ono ma prawo czegoś nie lubić; nie zmuszać dziecka do mówienia w danej chwili, nie wyręczać, a więc nie mówić za dziecko, nie pytać codziennie, czy dziś będzie mówić w szkole; doceniać wkład i wysiłek włożony w zadanie, zabawę, nie oceniać ciągle, nie porównywać z lepszymi i bardziej sprawnymi rówieśnikami, na codzień nieco obniżyć wymagania, aby dziecko z MW mogło im sprostać, unikać perfekcjonizmu w różnych dziedzinach i sytuacjach; przestać bacznie obserwować dziecko, nie zadawać pytań dotyczących niemówienia, pozwolić na aktywność werbalną wszędzie, gdzie tylko będzie chciało rozmawiać czy monologować, słuchać, przytakiwać (np. W samochodzie, na spacerze, w sklepie itd.) w domu trzeba pozwolić dziecku na opowiadanie o swoich zainteresowaniach, filmach, bajkach i grach, emocjach, przeżyciach, kłótniach z rodzeństwem; należy zaobserwować kiedy i w jakich okolicznościach dziecko jest gotowe do takich konwersacji, następnie powinno się stwarzać okazję do ich częstych powtórzeń; powinni być pogodni, nie mogą być „policjantami” swoich dzieci, nie należy czynić uwag dotyczących sposobu jedzenia, picia, kruszenia, mówienia bez składu, nie wolno zadawać bezpośrednich pytań, czy zmuszać do mówienia zwrotów grzecznościowych, na te wszystkie uwagi będzie jeszcze czas; muszą być wytrwali, cierpliwi, a gdy dziecko zacznie mówić w miejscach poza strefą bezpieczną, powinni to przyjąć w sposób naturalny, bez większego entuzjazmu; w domu, w szkole, w gabinecie powinno być po prostu wesoło, śmiesznie, aby skutecznie zmniejszyć napięcie, lęk i nacisk na perfekcjonizm, który jest charakterystyczny dla dzieci z MW. Techniki behawioralne pracy z MW (tamże s. 67-71): wygaszanie bodźca– w metodzie tej nie zmienia się treść ćwiczeń, ale zmieniają się osoby, z którymi dziecko rozmawia, a także otoczenie, w którym odbywają się ćwiczenia, rozmowy; oswajamy dziecko z miejscem i osobami w przedszkolu/szkole, w domu (Przykład: metodą małych kroków koordynator- osoba odpowiedzialna za przewodniczenie terapii dziecka w placówce- zbliża się do klasy, w której mama rozmawia z dzieckiem; następnie dziecko z mamą określają, w jaki sposób i w jakim tempie koordynator zbliża się do klasy, w której dziecko rozmawia; początkowo koordynator jest za drzwiami, drzwi do klasy początkowo zamknięte, później uchylone/otwarte, koordynator stoi w drzwiach tyłem/bokiem/przodem; po chwili koordynator dołącza do ćwiczeń w mówieniu; zaczynają na początku od ciągów zautomatyzowanych, czyli komunikatów z niskim obciążeniem, np. Wspólne liczenie do 10, naprzemienne liczenie. Powinno się przechodzić stopniowo do innych zadań delikatnie zwiększając obciążenie komunikacyjne zgodnie z ustaloną wcześniej drabiną zadań). (tamże Tabela 2 Przykładowa drabina zadań (tamże 6. Odpowiedzi zawierają opcje do wyboru Trawa jest zielona czy fioletowa? Wolisz ciastko czy czekoladę? Koty miauczą czy szczekają? Lubisz pogodę deszczową czy słoneczną? Tutaj przyklejamy nagrody NIE WIEM Czy wiesz ile mam lat? Czy wiesz co teraz robi Twoja mama? 4. Odpowiedzi: TAK/NIE Czy Ty masz na imię Angelika? Czy koleżanka ma na imię Ola? Czy dzisiaj świeci słońce? Czy koty miauczą? Czy pieski szczekają? Czy krowy latają? Czy śnieg jest biały? 3 Nazwać figury i kolory 2 Wymienić pory roku 1 Liczenie do 10 (wspólnie, naprzemiennie i każdy osobno) Po wykonaniu zadania dziecko zaznacza swoje sukcesy werbalne. Zajęcia takie nie mogą być zbyt długie i stresujące. Opisana metoda to sliding-in, tzw. Metoda małych kroków– polega na delikatnym i stopniowym wślizgiwaniu się nowej osoby, z którą do tej pory dziecko z MW nie rozmawiało i przyłączaniu się jej do wspólnej rozmowy. (tamże Modelowanie- metoda ta opiera się na społecznym uczeniu się, nabywaniu reakcji poprzez obserwacje modela. W metodzie modelowania nie zmienia się odległość między rozmówcami, ale sposób komunikacji między nimi. Przykład: Zaczynamy od komunikatów niewerbalnych typu: „pokaż, gdzie jest piesek”, „podaj książkę”, „wskaż dziewczynkę ze smutną buźką, a teraz z uśmiechniętą”. Następnie podczas ćwiczeń oddechowych zaczynamy na początku wytwarzać odgłosy niewerbalne (zwierząt, maszyn, pojazdów), następnie pojedyncze głoski, sylaby, słowa, zdania stopniowo zwiększając siłę głosu. Ćwiczenia te odbywają się w obecności koordynatora, a potem z samym koordynatorem; w miarę upływu czasu zwiększamy kontakt wzrokowy z dzieckiem i stawiamy adekwatne dla dziecka cele (tamże s 70). Pracując z dzieckiem i z nowym rozmówcą od razu w nowym gabinecie, gdy dziecko bez problemu wchodzi w kontakt niewerbalny, a następnie werbalny z nową osobą (tak jest w przypadku małych dzieci do 6-7 mówimy o nieformalnym sliding in, czyli o bezpośredniej pracy z nowym rozmówcą. Natomiast podczas formalnego sliding in nowa osoba musi stopniowo zbliżać się do gabinetu, w którym rozmawia dziecko z MW. W terapii MW z małymi dziećmi można korzystać jednocześnie z metody wygaszania bodźca (model nieformalny) i z metody modelowania (tamże Desensytyzacja– technika ta opiera się na konfrontowaniu pacjenta pozostającego w stanie relaksacji z bodźcem budzącym lęk, czyli stosowanie systematycznego odwrażliwienia. Terapia ta obejmuje trzy główne etapy: identyfikacja bodźców wywołujących lęk, ich hierarchizacja i odprężenie mięśni, czyli relaksacja. Będąc w stanie odprężenia, pacjent wyobraża sobie najsłabszy bodziec lękowy z listy, którą wcześniej przygotowano, a następnie przechodzi do kolejnych bodźców. Po pewnej liczbie takich posiedzeń osoba lękowa może już bez przeszkód wyobrazić sobie najbardziej przykre sytuacje lękowe ( Osoba z MW przyzwyczaja się do swoich umiejętności komunikacyjnych będąc w stanie relaksacji. Dzieje się tak na skutek zmniejszania intensywności reakcji lękowej, np. Podczas słuchania swojego nagranego głosu. Następnie osoba z MW pozwala odsłuchać koordynatorowi swoje nagranie (metoda przydatna dla starszych dzieci i młodzieży). Inne metody pracy z MW: od chóru do solo- metoda polegająca na angażowaniu dziecka w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci (np. Czytanie wiersza wspólnie przez całą klasę) i stopniowe ograniczanie liczebności tej grupy (np. Czytanie w parach), aż do osiągnięcia swobodnej komunikacji przez dziecko z MW ( technika trójkąta- opiera się na pracy w kręgu 3 osób (rodzic lub koordynator, dziecko z MW oraz inne dziecko), której celem jest stopniowe oswajanie dziecka z MW i zdejmowanie z niego lęku przed mówieniem. Składa się z 3 faz: 1sza-rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie jedynie ze zdrowym dzieckiem; 2ga rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie ze zdrowym dzieckiem oraz z dzieckiem z MW; 3cia dziecko z MW nawiązuje kontakt werbalny ze zdrowym dzieckiem (tamże); technika 5 sekund– fundamentem tej techniki jest zasada, że nie wyręczamy dzieci z MW, gdy ktoś zadaje im pytanie (tamże); Nie ma jednej skutecznej i uniwersalnej strategii terapii. Dostosowując działania do konkretnego dziecka należy przestrzegać kilku zasad. 5 etapów udanej terapii ( zgodnie z Przed rozpoczęciem terapii należy: – zdobyć wiedzę czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są mechanizmy działania lęku; -terapia powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu; najczęściej jest to szkoła lub przedszkole, dlatego należy znaleźć odpowiedniego koordynatora terapii dziecka; – Rada Pedagogiczna w szkole lub przedszkolu powinna być przeszkolona w zakresie postępowania z dzieckiem z MW; – trzeba zadbać o usuniecie czynników podtrzymujących; stosownie do wieku dziecka przeprowadzamy z nim rozmowę, informując go o celach terapii i planowanych działaniach; Podstawą udanej terapii jest zgodna współpraca w obrębie trójkąta rodzic – koordynator/placówka edukacyjna – dziecko. W praktyce jednak taka idealna sytuacja nie występuje często. Nie powinno to nas jednak zniechęcać do podejmowania działań. W takiej sytuacji należy po prostu dostosować nasze plany do zastanej sytuacji. Terapia dziecka trwa 24h/dobę i obejmuje głównie działania nieformalne prowadzone przez wychowawcę, koordynatora w przedszkolu/szkole oraz równoległe działania rodziców w domu oraz poza domem w kontaktach społecznych (tamże). Planowanie terapii: – należy znaleźć w placówce koordynatora, czyli osobę, która będzie ambasadorem dziecka w przedszkolu/szkole/placówce. Koordynator jako pierwszy będzie wprowadzany przez rodzica w proces terapii dziecka w placówce. Koordynatorem może zostać osoba z grona pedagogicznego (najczęściej psycholog/logopeda/wychowawca)- wiedza osoby nt. mutyzmu wybiórczego jest mniej istotna niż cechy osobowościowe, tj. Osoba otwarta, pełna empatii i życzliwa (tamże); – po zebraniu wszystkich informacji dotyczących dziecka (informacje od rodziców, nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznej, diagnozy specjalistycznej) zespół określa mocne i słabe strony dziecka; – nazywa się główne problemy; – ustala się bliższe i dalsze cele działania, a by ukierunkować pracę całego zespołu; ważne aby formy oddziaływań terapeutycznych uwzględniały aktualne możliwości dziecka; – specjalista przydziela konkretne działania rodzicom i nauczycielom; – specjaliści ( na bieżąco wspierają rodziców i nauczycieli dzieci z MW, prowadzą szkolenia całej kadry w danej placówce, inicjują grupy wsparcia; – każdy członek zespołu wykonuje przydzielone zadania, utrwala efekty ( Poradnik… Wdrożenie i realizacja terapii ( Monitorowanie Generalizacja mowy Zalecenia dla nauczycieli dziecka z zespołem Aspergera i mutyzmem wybiórczym (tamże Otoczyć dziecko fachową, ale dyskretną opieką. Wspierać, ale nie osaczać dziecka. Pomagać, ale nie wyręczać. Mieć dużo cierpliwości i zrozumienia, szczególnie w przypadku zachowań trudnych. Starać się usuwać bodźce lub nie prowokować sytuacji, które wyzwalają u dziecka złość i agresję. Wytłumaczyć dziecku, co spowodowało złość i uczyć alternatywnych sposobów jej rozładowywania. Współpracować ściśle z rodzicami dziecka, korzystać z wypracowanych już przez nich sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, aby reakcje otoczenia były spójne. Nazywać i rozpoznawać emocje. Uczyć rozpoznawania mowy niewerbalnej. Tłumaczyć zachowania niepożądane, umiejętnie zauważać pozytywne i empatyczne okazywanie uczuć wobec osób z otoczenia (kolegów, nauczycieli); Komunikaty słowne kierowane do dziecka powinny być krótkie, jednoznaczne, sugestywne i polecenia do wykonania powinny być zrozumiałe dla dziecka. Należy robić przerwy między wypowiedzianymi zdaniami, aby dziecko miało czas na ich przetworzenie. Nie należy zwracać uwagi na ton i melodię głosu dziecka. Dziecko czasem lepiej rozumie polecenie w formie napisanego tekstu. Jeżeli dziecko nie czyta, wówczas przy przekazywaniu polecenia można wykorzystać piktogramy lub kolorowe obrazki dla lepszego zrozumienia zadania. Rozwijać umiejętność rozumienia innych ludzi, siebie, sytuacji, uczyć interakcji społecznej z innymi. Dążyć do integracji z grupą rówieśniczą. Jeżeli dziecko obrazi słownie lub w inny sposób nauczyciela, wówczas nie należy krzyczeć, tylko należy wytłumaczyć, dlaczego nie należy tak postępować. Dążyć do podniesienia poczucia własnej wartości, unikać niespodzianek, nagłych zmian. Każda zmiana powinna być zaplanowana, żeby dziecko mogło oswoić się z myślą, że dziś będzie inaczej. Należy pamiętać, że dziecko ma problemy z kontaktem wzrokowym z rozmówcą, co nie oznacza, że nie słucha. Dziecko słyszy i doskonale rozumie otoczenie, tylko musi mieć czas na przetworzenie i udzielenie odpowiedzi. Należy zapewnić dziecku w miarę możliwości ciszę i wyeliminować dystraktory, które zakłócą odbiór i rozumienie mowy otoczenia. Należy często wyjaśniać znaczenie słów, powiedzeń. Umożliwić dziecku realizację jego zainteresowań; można je wykorzystać na zajęciach. Podczas pracy z grupą należy dopilnować, aby dziecko miało parę i mogło wykonać zadanie z rówieśnikiem. Budowanie kontaktów społecznych dziecka jest bardzo ważnym elementem oddziaływania wychowawczego. Jasno należy omówić zasady pracy w grupie, określić zachowania pożądane i niewłaściwe. Należy traktować dziecko z MW i ZA tak, jak inne dzieci. Nie mówić do innych o dziecku/uczniu przy nim. To, że nie mówi, nie znaczy, że nie myśli. Nie zmuszać ucznia do mówienia jeśli wiadomo, że w danej chwili nie może nic powiedzieć- gdy będzie gotowy, odpowie głośno na pytanie. Nie należy pytać go codziennie:”Czy dziś coś powiesz w przedszkolu/szkole?”. Nie powinno się traktować milczenia ucznia jako próby manipulacji i nie należy odbierać tego jako osobistej porażki. Nie wyręczać ucznia, kiedy ktoś go o coś zapyta, poczekać 5 sekund, on musi pomyśleć, zebrać siły, odblokować swoją napiętą krtań. Nie zadawać otwartych pytań, należy zamienić je na pytania zamknięte z możliwością odpowiedzi: tak, nie lub odpowiedzi niewerbalnej. Zachęcać ucznia do wyboru: kredkę czerwoną czy niebieską, on potrafi wskazać palcem. To pomaga mu zbudować pewność siebie, nie należy decydować za ucznia! Nie powinno się zmuszać ucznia do mówienia zwrotów grzecznościowych. On je zna, ale nie jest jeszcze gotowy, by je mówić. To jest trudne! Jeśli uczeń się odezwie należy zareagować naturalnie. Ukryć swoje zdziwienie i zachować się jakby mówił od zawsze. Opracowanie: Agnieszka Hanke na podstawie dostępnej literatury Literatura: Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017
Pt9AVB. 349 457 248 353 245 129 138 27 429
dziecko z mutyzmem wybiórczym w przedszkolu
